अग्रे कुरुणामथ
पाण्डवानां दुःशासनेनाहृतवस्त्रकेशा ।
कृष्णा
तदाक्रोशदनन्यनाथा गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १ ॥
१) ज्यावेळी
कौरव-पांडवाच्या उपस्थितींत भरलेल्या राजसभेमध्यें दुःशासनानें द्रौपदीचे वस्त्र व
केस पकडून ओढत आणले तेव्हां जिचा दुसरा कोणी नाथ (रक्षण करणारा) नाहीं अशा
द्रौपदीनें
" हे गोविन्द, हे दामोदर, हे
माधव (माझे रक्षण कर !) असा मोठा आक्रोश केला.
श्रीकृष्ण विष्णो
मधुकैटभारे भक्तानुकम्पिन् भगवन् मुरारे ।
त्रायस्व मां केशव
लोकनाथ गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २ ॥
२) हे श्रीकृष्णा, हे विष्णो, हे
मधुकैटभाला मारणार्‍या, हे भक्तांवर अनुकंपा
करणार्‍या, हे भगवंता, हे
मुरारे, हे केशवा, हे
लोकेश्र्वर, हे गोविन्द, हे
दामोदर, हे माधवा माझे रक्षण कर.
विक्रेतुकामाखिलगोपकन्या
मुरारिपादार्पितचित्तवृत्तिः ।
दध्यादिकं
मोहवशादवोचद् गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३ ॥
३) ज्यांची
चित्तवृत्ती मुरारीच्या चरणकमलांत जडलेली आहे. त्या सर्व गोपकन्या दूध, दही विकण्याच्या इच्छेनें घरांतून निघाल्या पण
त्यांचे मन तर मुरारीकडेच होते. त्यामुळें प्रेमानें शुद्ध हरपून त्या " दही
घ्या, दूध घ्या " असें ओरडण्याऐवजी जोराजोरांत
" हे गोविंद,
हे दामोदर, हे
माधव " असेंच ओरडूं लागल्या.
उलूखले
सम्भृततण्डुलांश्र्च संघट्टयन्त्यो मुसलैः प्रमुग्धाः ।
गायन्ति गोप्यो
जनितानुरागा गोविन्द दामोदर माधवेति ॥
४ ॥
४) उखळीमध्यें
भरलेले धान्य कूटता कूटता मुग्ध गोपी कृष्णाच्या प्रेमानें भावविभोर होऊन "
हे गोविन्द, हे दामोदर, हे
माधव असें गाऊं लागल्या.
काचित्कराम्भोजपुटे
निषण्णं क्रीडाशुकं किंशुकरक्ततुण्डम् ।
अध्यापयामास
सरोसुहाक्षी गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५ ॥
५) कोणीतरी कमलनयनी
बालिका विनोदाने आपल्या हातावर बसलेल्या व लाल रंगाची चोच असलेल्या किंशुकाला
शिकवत होती कीं,
अरे पोपटा " गोविंद, दामोदर, माधव
" म्हण.
गृहे गृहे
गोपवधुसमूहःप्रतिक्षणं पिञ्जरसारिकाणाम् ।
स्खलद्गिरं वाचयितुं
प्रवृत्तो गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६ ॥
६) घरोघरी असलेली
गोपी व त्यांचे समूह पाळलेल्या व पिंजर्‍यांत असलेल्या मैनांकडून त्यांच्या
लडखडत्या वाणीनें " गोविंद, दामोदर, माधव " म्हणून घेण्यात दंग होत्या.
पर्य्यङ्किकाभाजमलं
कुमारं प्रस्वापयन्त्योऽखिलगोपकन्याः ।
जगुः प्रबन्धं
स्वरतालबन्धं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ७ ॥
७) पाळण्यांत
पहुडलेल्या आपल्या मुलाला झोपवतांना सर्व गोपकन्या तालासुरांत गोविंद, दामोदर, माधव
हे पदच म्हणत राहात.
रामानुजं
वीक्षणकेलिलोलं गोपी गृहीत्वा नवनीतगोलम् ।
आबालकं बालकमाजुहाव
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ८ ॥
८) हातांत लोण्याचा
गोळा घेऊन यशोदामातेनें डोळेझाकाझाकीच्या खेळांत दंग असलेल्या व बलरामाचा धाकटा
भाऊ असलेल्या श्रीकृष्णाला मुलांच्यामधून पकडून " गोविंद, दामोदर, माधव
" असा धावां केला.
विचित्रवर्णाभरणाभिरामेऽभिधेहि
वक्त्राम्बुजराजहंसि ।
सदा मन्दीये
रसनेङग्ररङ्गे गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ९ ॥
९) आपल्या तोडांतील
राजहंसीसारख्या रसनेला (जीह्वेला) की, जी
विचित्र, वर्णमय आभूषणांनी सुंदर दिसते, तीला सांगत असते की तूं सर्वप्रथम " गोविंद, दामोदर, माधव
" या नावांचाच उच्चार कर.
अङ्काधिरुढं
शिशुगोपगूढं स्तनं धयन्तं कमलैककान्तम् ।
सम्बोधयामास मुदा
यशोदा गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १० ॥
१०) आपल्या मांडीवर बसून बालगोपालाचे रुप धारण
केलेल्या भगवान लक्ष्मीपतींना अर्थात् भगवान
विष्णुनां " गोविंद, दामोदर, माधव " जरा माझ्याशी बोल तरी असे म्हणे.
क्रीडन्तमन्तर्व्रजमात्मजं
स्वं समं वयस्यैः पशुपालबालैः ।
प्रेम्णा यशोदा
प्रजुहाव कृष्णं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ११ ॥
११) आपल्या समवयस्क
गोपांबरोबर गोठ्यांत खेळणार्‍या आपल्या लाडक्या मुलाला कृष्णाला यशोदा मातेनें
अत्यंत प्रेमानें हाक मारली, अरे गोविंद, दामोदर, माधव
(कोठे आहेस रे?
)
यशोदया गाढमुलूखेन
गोकण्ठपाशेन निबध्यमानः ।
रुरोद मन्दं
नवनीतभोजी गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १२ ॥
१२) फार दंगा
केल्यामुळें यशोदामातेनें गाईंना बांधण्याच्या दोरीनें कृष्णाला उखळीला कस्सून
बांधल्यानें तो डोळे पुसतपुसत हळुहळु हुंदके देतदेत " गोविंद, दामोदर, माधव
" असे म्हणून रडूं लागला.
निजाङ्गणे
कङ्कणकेलिलोलं गोपी गृहीत्वा नवनीतगोलम् ।
आमर्यदत्पाणितलेन
नेत्रे गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १३ ॥
१३) श्रीनन्दनन्दन
आपल्याच घरांत हातांतील कंकणांशी खेळत असतांना यशोदेन एका हातांत लोण्याचा गोळा
घेऊन हळुच त्याच्या मागे जाऊन त्याचे दोन्हे डोळे आपल्या दुसर्‍या हातांने झाकले व
म्हणू लागली " हे गोविंद, दामोदर, माधव " ( अरे बघ हा लोण्याचा गोळा खा.)
गृहे गृहे
गोपवधूकदम्बाः सर्वे मिलित्वा समवाययोगे ।
पुण्यानि नामानि पठन्ति
नित्यं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १४ ॥
१४) वृदावनांतील
प्रत्येक घरांतील गोपी वेळ मिळाल्यावर एकत्र जमून त्या मनमोहकाच्या (कृष्णाच्या)
गोविंद, दामोदर, माधव
या नांवाचा पाठ करत.
मन्दारमूले
वदनाबहिरामं बिम्बाधरे पूरितवेणुनादम् ।
गोगोपगोपीजनमध्यसंस्थं
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १५ ॥
१५) ज्याचा चेहरा
अतिशय सुंदर आहे,
जो आपल्या बिंबासमान लाल ओठांवर बासुरी
ठेवून मधुर स्वर काढत आहे, जो कदम्ब वृक्षाखाली
गाई, गोप व गोपीनीं वेढलेला आहे त्या भगवंताचे "
हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव "
असे म्हणून नेहमी स्मरण करावयास हवे.
उत्थय
गोप्योऽपररात्रभागे स्मृत्वा यशोदासुतबालकेलिम् ।
गायन्ति
प्रोच्चैर्दधि मन्थयन्त्यो गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १६ ॥
१६) व्रहवासी
स्त्रीया सकाळी लवकर उठून त्या यशोदेच्या मुलाच्या बालक्रीडा आठवत आठवत दही घुसळता
घुसळता मोठ्यानें
" हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " या पदाचे गान करतात.
जग्धोऽथ दत्तो
नवनीतपिण्डो गृहे यशोदा विचिकित्सयन्ती ।
उवाच सत्यं वद हे
मुरारे गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १७ ॥
१७) यशोदाने
ठेवलेल्या लोण्याच्या गोळ्यावर दृष्टी पडताच लोणी आवडणार्‍या कृष्णाने त्यांतले
कांही लोणी उचलून खाल्ले व कांही आपल्या सवंगड्यांत वाटले. यशोदाने त्याच्यावर
संशय घेऊन " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " सरळ सरळ सांग लोण्याचा गोळा कोठे
गेला?
अभ्यर्च्य गेहं
युवतिः प्रवृद्धप्रेमप्रवाहा दधि निर्ममन्थ ।
गायन्ति गोप्योऽथ
सखीसमेता गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १८ ॥
१८) जिच्या हृदयांत
कृष्ण प्रेमाचा पूर आला आहे अशी यशोदा घरांत दही घूसळून लोणी काढत असतांना
गोपकन्या " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " यापदाचे गान करत होत्या.
क्वचित् प्रभाते
दधिपूर्णपात्रे निक्षिप्य मन्थं युवती मुकुन्दम् ।
आलोक्य गानं विविधं
करोति गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ १९ ॥
१९) कधी एके दिवशीं
दही घुसळणें थांबवून यशोदा उठली तेव्हां तीची दृष्टी बिछान्यावर बसलेल्या मनमोहक
मुकुन्दावर पडली. ती त्याला बघून हर्षभराने " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " असें गान करुं लागली.
क्रीडापरं
भोजनमज्जनार्थं हितैषिणी स्त्री तनुजं यशोदा ।
आजूहवत्
प्रेमपरिप्लुताक्षी गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २० ॥
२०) खेळणे प्रिय
असलेला बालमुकुंद बालकांबरोबर खेळत होता. त्याला ना आंघोळीची ना कांही खाण्याची
शुद्ध होती. प्रेमळ माता त्याला " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " अशा हाका मारुन आंघोळीसाठी व
कांही खाण्यासाठी यावयास मोठ्या प्रेमानें बोलवत होती.
सुखं शयानं निलये च
विष्णुं देवर्षिमुख्या मुनयः प्रमन्नाः ।
तेनाच्युते तन्मयतां
व्रजन्ति गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २१ ॥
२१) नारदादी ऋषी घरामध्यें सुखाने झोपलेल्या
पुराणपुरुष बाळकृष्णाची " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " असे म्हणून आराधना करतात. आणि
त्या श्रीअच्युतामध्यें तन्मयता साधतात.
विहाय
निद्रामरुणोदये च विधाय कृत्यानि च विप्रमुख्याः ।
वेदावसाने प्रपठन्ति
नित्यं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २२ ॥
२२) वेदज्ञ ब्राह्मण
सकाळी लवकर उठून नित्य कर्मे उरकून वेदपाठाच्या शेवटी नेहमी " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " या मधुर नामाचे किर्तन करतात.
वृन्दावने
गोपगणाश्र्च गोप्यो विलोक्य गोविन्दवियोगखिन्नाम् ।
राधां जगुः
साश्रुविलोचनाभ्यां गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २३ ॥
२३) वृंदावनांतील
श्रीवृषभानुकुमारीला वनवारीच्या (कृष्णाच्या) वियोगाने व्याकुळ झालेली बघुन गोप
आणि गोपी आपल्या कमलनयनांतून अश्रु ढाळत " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " असा धावा करुं लागले.
प्रभातसञ्चरगता नु
गावस्तद् रक्षणार्थं तनयं यशोदा ।
प्राबोधयत् पाणितलेन
मन्दं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २४ ॥
२४) प्रातःकाळी
जेव्हां गाई वनांत चरायला गेल्या तेव्हां त्यांचे रक्षण करण्यासाठी बिछान्यावर
झोपलेल्या श्रीकृष्णाला प्रेमाने थापडा मारत व वनांत जाण्यासाठी उठवतांना यशोदा
" हे गोविंद,
हे दामोदर, हे
माधव " उठ व गाईंच्या रक्षणासाठीं वनांत जा. असें सांगू लागली.
प्रवालशोभा इव
दीर्घकेशा वाताम्बुपर्णाशनपूतदेहाः ।
मूले तरुणां मुनयः
पठन्ति गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २५ ॥
२५) फक्त हवा, पाणी आणि पानें यांचे भक्षण करुन ज्यांची शरीरें
पवित्र झाली आहेत तसेच प्रवाळासारख्या लांबलांब शोभून दिसणार्‍या व थोड्या लालरंग
असलेले जटाधारी मुनिजन पवित्र वृक्षांच्या सावलींत बसून " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " या नामांचा पाठ करतात.
एवं ब्रुवाणा
विरहातुरा भृशं व्रजस्त्रियः कृष्णविषक्तमानसाः ।
विसृज्य लज्जां
रुरुदुः स्म सुस्वरं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २६ ॥
२६) श्रीवनमालीच्या
वियोगाने विह्वळ झालेल्या व्रजकन्या त्याच्याबद्दल (वनमालीबद्दल) निरनिराळ्या
गोष्टी सांगून लोकलज्जेला तिलांजली देऊन मोठमोठ्याने " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " असें म्हणत रडूं लागल्या.
गोपी
कदाचिन्मणिपिञ्जरस्थं शुकं वचो वाचयितुं प्रवृत्ता ।
आनन्दकन्द
व्रजचन्द्र कृष्ण गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २७ ॥
२७) गोपी राधिका
एखाद्या दिवशी मण्यांच्या पिंजर्‍यांत असलेल्या पाळीव पोपटाला हे आनन्दकन्द, हे व्रजचन्द्र, हे
कृष्ण, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नावांनी बोलवू लागली.
गोवत्सबालैः
शिशुकापक्षं बध्नन्तमम्भोजदलायताक्षम् ।
उवाच माता चिबुकं
गृहीत्वा गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २८ ॥
२८) कमळासारखे डोळे
असलेल्या कृष्णाला एखाद्या गोपबालेची वेणी गाईच्या बछड्याच्या शेपटाला बांधतांना
बघून त्याला पकडून माझ्या " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " असे म्हणू लागली.
प्रभातकाले वरवल्लवौघा
गोरक्षणार्थं धृतवेत्रदण्डाः ।
आकारयामासुरनन्तमाद्यं
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ २९ ॥
२९) प्रातःकाळ
झाल्यावर सर्व ग्वालबाल मंडळी हातांत वेताची काठी घेऊन गाईंना चरावयास निघाली
तेव्हां आपल्या प्रिय आदिपुरुष कृष्णाला " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " म्हणून हाका मारु लागले.
जलाशये कालियमर्दनाय
यदा कदम्बादपतन्मुरारिः ।
गोपाङ्गनाश्र्चरक्रुशुरेत्य
गोपा गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३० ॥
३०) कालियानागाला
मारण्यासाठी जेव्हां कन्हैयाने कदम्बवृक्षावरुन पाण्यांत उडी मारली तेव्हां गोपी
आणि गोप " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " म्हणून रडू लागले.
अक्रूरमासाद्य यदा
मुकुन्दश्र्चापोत्सवार्थं मथुरां प्रविष्टः ।
तदा स
पौरर्जयतीत्यभाषि गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३१ ॥
३१) ज्यावेळी
श्रीकृष्णाने अक्रूराबरोबर कंसाच्या धनुरोत्सवांसाठी मथुरेमध्यें प्रवेश केला
तेव्हां सर्व पुरवासी जनांनी " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " तझा जय होवो. असा घोष केला.
कंसस्य दूतेन यदैव
नीतौ वृन्दावनान्ताद् वसुदेवसूनू ।
रुरोद गोपी भवनस्य
मध्ये गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३२ ॥
३२) जेव्हा कंसाचा
दूत अक्रूर कृष्ण व बलराम यांना वृदावनांतून घेऊन गेले तेव्हां यशोदा " हे
गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " म्हणून रडू लागली.
सरोवरे
कालिययनागबद्धं शिशुं यशोदातनयं निशम्य ।
चक्रुर्लुठन्त्यः
पथि गोपबाला गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३३ ॥
३३) यशोदेचा पुत्र
कृष्णाला कालिया नागाने जखडले आहे हे समजल्यावर गोपीबाला सुन्न होऊन रस्त्यावर
लोळत " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " म्हणून रडू लागल्या.
अक्रूरयाने
यदुवंशनाथं संगच्छमानं मथुरां निरीक्ष्य ।
ऊचुर्वियोगात् किल
गोपबाला गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३४ ॥
३४) अक्रूराच्या
रथावर चढून मथुरेला जाणार्‍या कृष्णाला बघून गोपी त्याच्या होणार्‍या वियोगानें
" हे गोविंद,
हे दामोदर, हे
माधव " आम्हाला सोडून कोठे चाललास म्हणू लागल्या?
चक्रन्द गोपी
नलिनीवनान्ते कृष्णेन हीना कुसुमे शयाना ।
प्रफुल्लनीलोत्पललोचनाभ्यां
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३५ ॥
३५) श्रीराधा
कृष्णाच्या वियोगाने कमलवनांत फुलांच्या शय्येवर झोपून आपल्या पूर्ण उमललेल्या
कमळासमान डोळ्यांतून अश्रु ढाळीत " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " म्हणत रडूं लागली.
मातापितृभ्यां
परिवार्यमाणा गेहं प्रविष्टा विललाप गोपी ।
आगत्य मां पालय
विश्र्वनाथ गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३६ ॥
३६) आई-वडिल अशा
सर्वांनी वेढलेली राधा घरांत प्रवेश करुन विलाप करु लागली कीं, हे विश्र्वनाथ, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " माझे रक्षण करा. माझे रक्षण करा.
वृन्दावनस्थं
हरिमाशु बुद्ध्वा गोपी गता कापि वनं निशायाम् ।
तत्राप्यदृष्ट्वातिभुादवोचद्
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३७ ॥
३७) रात्रीच्यावेळी
एका गोपीकन्येला असे वाटलें की वनमाळी वृदावनांत यावेळी आहेत. मग काय ती लगेचच
तिकडे गेली पण त्या निर्जन वनांत वनमाळी न दिसल्यानें भयानें कांपत ती " हे
गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " म्हणूं लागली.
सुखं शयाना निलये
निजेऽपि नानानि विष्णोः प्रवदन्ति मर्त्याः ।
ते निश्र्चितं
तन्मयतां व्रजन्ति गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३८ ॥
३८) (वनांत अगर
कोठेंच वनमालीला न शोधता ) जे लोक आपल्याच घरी सुखाने शय्येवर पडून " हे
गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " या भगवान विष्णुंच्या पवित्र नामांचा नेहमी जप करतात, ते निश्र्चितच भगवानांशी तन्मय होतात.
सा नीरजाक्षीमवलोक्य
राधां रुरोद गोविन्द वियोगखिन्नाम् ।
सखी
प्रफुल्लोत्पललोचनाभ्यां गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ३९ ॥
३९) कमललोचनी राधाला
कृष्णाच्या वियोगानें दुःखीत झालेली पाहून कोणी गोपी आपल्या कमळासारख्या डोळ्यांतून अश्रु वाहात
वाहात " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " म्हणू लागली.
जिह्वे रसज्ञे
मधुरप्रियात्वं सत्यं हितं त्वां परमं वदामि ।
आवर्णयेथा
मधुराक्षराणि गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४० ॥
४०) हे निरनिराळ्या
रसांचा स्वाद घेणार्‍या जीभे तुला गोड पदार्थ अधिक प्रीय असतात. म्हणून मी तुला एक
फार चांगली व सुंदर गोष्ट सांगतो. तूं निरंतर " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव "या मधुर नामांचा जप कर.
आत्यन्तिकव्याधिहरं
जनानां चिकित्सकं वेदविदो वदन्ति ।
संसारतापत्रयनाशबीजं
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४१ ॥
४१) मोठे मोठे वेदज्ञ विद्वान, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामालाच मोठमोठ्या दुर्धर
व्याधी नाहीसा करणारा वैद्य आणि संसारांतील आधिभौतिक, आधिदैविक व आध्यात्मिक या तीन्ही तापाचे अत्यंत
प्रभावी बीज मानतात.
ताताज्ञया गच्छति
रामचन्द्रो सलक्ष्मणेऽरण्यचये ससीते ।
चक्रन्द रामस्य निजा
जनित्री गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४२ ॥
४२) आपले पिता दशरथ
यांच्या आज्ञेनुसार बन्धु लक्ष्मण व पत्नी सीता यांच्यासह निबिड वनांत वनवास भोगण्या निघाले
तेव्हां माता कौसल्या " हे राम, हे
रघुनन्दन, हे राघव असा विलाप करुं लागली.
एकाकिनी
दण्डककाननान्तात् सा नीयमाना दशकन्धरेण ।
सीता
तदाक्रन्ददनन्यनाथा गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४३ ॥
४३) जेव्हां
राक्षसराज रावण पंचवटीतून सीतेला एकटी बघून रथांतून पळवून नेत होता तेव्हा
रामाशिवाय जिचा दुसरा कोणी स्वामी नाही अशी सीता हे राम, हे रघुनन्दन, हे
राघव " मला वाचवां असे म्हणून रडू लागली.
रामाद्वियुक्ता
जनकात्मजा सा विचिन्तयन्ती हृदि रामरुपम् ।
रुरोद सीता रघुनाथ
पाहि गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४४ ॥
४४) रावणाच्या
रथामध्यें बसलेली रामाच्या वियोगाने दुःखी झालेली सीता प्रभु श्रीरामचन्द्रांचे
ध्यान करत " हे राम, हे रघुनन्दन, हे राघव " माझे रक्षण करा. असे म्हणू लागली.
प्रसीद विष्णो
रघुवंशनाथ सुरासुराणां सुखदुःखहेतो ।
रुरोद सीता तु
समुद्रमध्ये गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४५ ॥
४५) जेव्हां
रावणाच्या रथांतून सीता समुद्र मध्यापर्यंत पोहोचली तेव्हां हे विष्णो ! हे
रघुकुलपते ! हे देवतांना सुख व राक्षसांना दुःख देणार्‍या हे राम, हे रघुनन्दन, हे
राघव " मला प्रसन्न व्हा.
अन्तर्जले
प्राहगृहीतपादो विसृष्टविक्लिष्टसमस्तबन्धुः ।
तदा गजेन्द्रो
नितरां जगाद गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४६ ॥
४६) पाणी पीत
असलेल्या हत्तीराजाचा पाय जेव्हां मगरीनें धरला व सर्व इतर हत्ती बन्धुंचा दुरावा
झाला, तेव्हा गजराजाने मोठ्या अधीरतेने व अनन्यभावाने " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नावानें भगवंतांचा धांवा केला.
हंसध्वजः शङ्खयुतो
ददर्श पुत्रं कटाहे प्रपन्तमेनम् ।
पुण्यानि नामानि
हरेर्जपन्तं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४७ ॥
४७) आपला पुरोहीत
शंखमुनि याच्यासह राजा हंसध्वजाने आपला मुलगा सुध्नवा याला तापलेल्या तेलांत उडी
मारतांना व " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " या नामांचा जप करतांना पाहिले.
दुर्वाससो
वाक्यमुपेत्य कृष्णा सा चाब्रवीत् काननवासिनीशम् ।
अन्तःप्रविष्टं मनसा
जुहाव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४८ ॥
४८) ( एके दिवशी
द्रौपदीचे जेवण झाल्यावर शिष्यांसह अवेळी येऊन दुर्वास ऋषीनी भोजनाची व्यवस्था
करण्यास द्रौपदीस सांगितलें. ते तीने मान्य तर केलें ) पण त्याची पुर्तता व्हावी
म्हणून द्रौपदीनें आपल्या अंतःकरणांत स्थित असलेल्या श्रीकृष्णाला " हे
गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " अशी साद घातली.
ध्येयः सदा
योगिभिरप्रमेयश्र्चिन्ताहरश्र्चिन्ताहरश्र्चिन्तितपारिजातः ।
कस्तूरिकाकल्पितनीलवर्णो
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ४९ ॥
४९) योग्यांनासुद्ध
जे अगम्य आहेत,
जे सर्व चिंतांचे हरण करतात, जे मनांत असलेल्या सर्व वस्तु कल्पवृक्षाप्रमाणें
देणारे आहेत, त्यांच्या " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव "या नामांचे नेहमी स्मरण केले पाहिजे.
संसारकूपे
पतितोऽत्यगाधे मोहान्धपूर्णे विषयाभितप्ते ।
करावलम्बं मम देहि
विष्णो गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५० ॥
५०) जो मोहरुपी
अन्धकाराने व्याप्त झालेला आहे, जो विशयांच्या
ज्वलांनी तप्त अशा कूपांत पडला आहे, अशा
मला " हे गोविंद, हे दामोदर, हे माधव " आपल्या हातांचा आधार द्या.
त्वामेव याचे मम
देहि जिह्वे समागते दण्डधरे कृतान्ते ।
वक्तव्यमेवं मधुरं
सुभक्त्या गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५१ ॥
५१) हे जीभे ! मी
तुझ्याजवळ एकाच गोष्टीची याचना करतो, ती
तूं मला दे. जेव्हा दण्डपाणी यमराज या शरीराचा नाश करण्यासाठी येतील तेव्हां
अत्यंत प्रेमानें गद्गद् स्वरांत " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामांचे उच्चारण करत रहा.
भजस्व मन्त्रं
भवबन्धमुक्त्यै जिह्वे रसज्ञे सुलभं मनोज्ञम् ।
द्वैपायनाद्यै
र्मुनिभिः प्रजप्तं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५२ ॥
५२) हे जिह्वे ! हे
रसज्ञे ! संसाररुपी बंधनांतून मुक्त होण्यासाठी तूं नेहमी " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या मंत्राचा जप करत रहा. तो सोपा व सुन्दर आहे.
त्याचाजप व्यास,
वसिष्ठ आदि ऋषींनीही केला आहे.
गोपाल वंशीधर
रुपसिन्धो लोकेश नारायण दीनबन्धो ।
उच्चस्वरैस्त्वं वद
सर्वदैव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५३ ॥
५३) हे जिह्वे ! तूं
जिरंतर " गोपाल, वंशीधर, रुपसिन्धो, लोकेश, नारायण, दीनबन्धो, हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव या
नावांचे मोठ्या आवाजांत किर्तन करत रहा.
जिह्वे सदैवं भज
सुन्दराणि नामानि कृष्णस्य मनोहराणि ।
समस्तभक्तार्तिविनाशनानि
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५४ ॥
५४) हे जिह्वे ! तूं
नेहमी श्रीकृष्णाच्या " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव "
या मनोहर, मधुर
नामांचे जी भक्तांच्या सर्व संकटांची निवृत्ती करणारी आहेत ती नामें भजत रहा.
गोविन्द गोविन्द हरे
मुरारे गोविन्द गोविन्द मुकुन्द कृष्ण ।
गोविन्द गोविन्द
रथाङ्गपाणे गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५५ ॥
५५) हे जिह्वे !
गोविन्द, गोविन्द, हरे
मुरारे, गोविन्द, गोविन्द, मुकुंद, कृष्ण, गोविन्द, गोविन्द, रथाङ्गपाणे, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नावांचा सदा जप करत रहा.
सुखावसाने त्विदमेव
सारं दुःखावसाने त्विदमेव गेयम् ।
देहावसाने त्विदमेव
जाप्यं गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५६ ॥
५६) सुखाच्या शेवटी
हेच सार आहे. दुःखांत हेच गायन करण्यास योग्य आहे.
आणि शरीराच्या अंत
समयी याचाच जप करण्यास कोणता मंत्र योग्य आहे? तर
तो
" हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव ".
दुर्वारवाक्यं
परिगृह्य कृष्ण मृगीव भीता तु कथं कथञ्चित् ।
सभां प्रविष्टा
मनसाजुहाव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५७ ॥
५७) दुःशासनाच्या
अविचारी बोलण्याने व्यथित झालेली व हरणीसारखी भयभीत झालेली द्रौपदी सबहेत प्रवेश
करत मनांतल्या मनांत " हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " हा जप करत होती.
श्रीकृष्ण राधावर
गोकुलेश गोपाल गोवर्धन नाथ विष्णो ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५८ ॥
५८) हे जिव्हे ! तू श्रीकृष्ण, राधारमण, व्रजराज, गोपाल, गोवर्धन, नाथ, विष्णो, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामामृताचे सेवत करत रहा.
श्रीनाथ
विश्र्वेश्र्वर विश्र्वमूर्ते श्रीदेवकीनन्दन दैत्यशत्रो ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ५९ ॥
५९) हे जिह्वे ! तू
श्रीनाथ, सर्वेश्र्वर, श्रीविष्णुस्वरुप, श्रीदेवकीनन्दन, असुरनिकन्दन, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामामृताचे निरंतर सेवन करत
रहा.
गोपीपते कंसरिपो
मुकुन्द लक्ष्मीपते केशव वासुदेव ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६० ॥
६०) हे जिह्वे ! तू
गोपीपते, कंसरिपो, मुकुन्द, लक्ष्मीपते, केशव, वासुदेव, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामामृताचे निरंतर सेवन करत
रहा.
गोपीजनाह्लादकर
व्रजेश गोचारण्यकृतप्रवेश ।
जिह्वे पिबस्वामृतमेतदेव
गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६१ ॥
६१) जे व्रजराज
व्रजाङ्गनांना
आनन्दित करणारे आहेत, ज्यांनी गाईंना चरण्यासाठी वनांत नेले आहे, त्या मुरारीच्या " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामामृताचे सेवन करत रहा.
प्राणेश विश्र्वम्भर
कैटभारे वैकुण्ठ नारायण चक्रपाणे ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६२ ॥
६२) हे जिह्वे ! तू
प्राणेश, विश्र्वम्भर, कैटभारे, वैकुण्ठ, नारायण, चक्रपाणे, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामामृताचे नेहमी पान करत रहा.
हरे मुरारे
मधुसूदनाद्य श्रीराम सीतावर रावणारे ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६३ ॥
६३) हे हरे, हे मुरारे, हे
मधुसूदन, हे पुराणपुरुषोत्तम, हे रावणारे, हे
सीतापते श्रीराम,
" हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " या नामरुपी अमृताचे तू नित्य पान करत रहा.
श्रीयादवेन्द्राद्रिधराम्बुजाक्ष
गोगोपगोपीसुखदानदक्ष ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६४ ॥
६४) हे जिह्वे !
श्रीयदुकुलनाथ,
गिरिधर, कमलनयन, गौ, गोप, आणि गोपीयांना सुख देणार्‍या " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामरुपी अमृताचे तू निरंतर
सेवन करीत रहा.
धराभरोत्तारणगोपवेष
विहारलीलाकृतबन्धुशेष ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६५ ॥
६५) ज्यांनी
पृथ्वीचा भार उतरण्यासाठी सुंदर बालकाचे रुप धारण केले आहे, आणि आपली क्रीडा/ लीला आनंदमयी करण्याच्या
निमित्याने शेष नागाला भाऊ बनविले आहे, अश्या
नटनागराच्या
" हे गोविंद, हे दामोदर, हे
माधव " या नावांचे तू सदा पान करत रहा.
बकीबकाघासुरधेनुकारे
केशीतृणावर्तविघातदक्ष ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६६ ॥
६६) जो पूतना, बकासुर, अघासुर, आणि धेनुकासुर आदि राक्षसांचा शत्रु आहे आणि केशी
व तृणावर्त यांना मारणारा आहे त्या असुरारि मुरारीच्या " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नांवांचे हे जिह्वे तू निरंतर
सेवन करत रहा.
श्रीजानकीजीवन
रामचन्द्र निशाचरारे भरताग्रजेश ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६७ ॥
६७) हे जिह्वे ! तू "
हे जानकीजीवन भगवान राम, हे दैत्यदलन
भरताग्रज, हे ईश, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव "या नामामृताचे निरंतर सेवन कर.
नारायणानन्त हरे
नृसिंह प्रह्लादबाधाहर हे कृपालो ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६८ ॥
६८) हे प्रल्हादाची
बाधा हरण करणार्‍या दयाळु नृसिंहा, नारायणा, अनन्त, हरे, " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामरुपी अमृताचे पान हे जिह्वे
तू निरंतर करत रहा.
लीलामनुष्याकृतिरामरुप
प्रतापदासीकृतसर्वभूप ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ६९ ॥
६९) हे जिह्वे !
ज्यांनी मनुष्यरुप धारण करुन राम अवतार घेतला आणि आपल्या प्रबल पराक्रमाने सर्व
राजांना दास बनवले तू त्या नीलाम्बुज श्यामसुन्दर श्रीरामाच्या " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामरुपी अमृताचे सदा सेवन करत
रहा.
श्रीकृष्ण गोविन्द
हरे मुरारे हे नाथ नारायण वासुदेव ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ७० ॥
७०) हे जिह्वे तूं मात्र श्रीकृष्ण, गोविंद, हरे, मुरारे, हे
नाथ, नारायण, वासुदेव, तसेच " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामरुपी अमृताचे सदा सेवन करत
रहा.
वक्तुं समर्थोऽपि न
वक्ति कश्र्चिदहो जनानां व्यसनाभिमुख्यम् ।
जिह्वे
पिबस्वामृतमेतदेव गोविन्द दामोदर माधवेति ॥ ७१ ॥
७१) अहो मनुष्याची
विषयलोलुपता किती आश्र्चर्यकारक आहे बघा बोलण्याची शक्ति असूनही त्याच्या तोंडून
देवाचे नांव येत नाही. तरी हे जिह्वे तूं मात्र " हे गोविंद, हे
दामोदर, हे माधव " या नामरुपी अमृताचे सदा सेवन करत
रहा.
इति
श्रीबिल्वमङ्गलाचार्यविरचितं श्रीगोविन्ददामोदरस्तोत्रं सम्पूर्णम्
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा